ระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่ง

สถานีวิจัยเพื่อการพัฒนาชายฝั่งอันดามัน จัดกิจกรรมค่ายเยาวชนเรียนรู้ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมชายฝั่ง แก่นักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 จากโรงเรียนสอาดเผดิมวิทยา จังหวัดชุมพร  ณ สถานีวิจัยเพื่อการพัฒนาชายฝั่งอันดามัน จังหวัดระนอง จำนวน 70 คน ระหว่างวันที่ 13-15 พฤศจิกายน 2563 เพื่อเรียนรู้กิจกรรมนอกห้องเรียนด้าน “ระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่ง” 

“ระบบนิเวศป่าชายเลน เป็นระบบนิเวศที่อยู่ในแนวเชื่อมต่อ (ecotone) ระหว่างผืนแผ่นดินกับพื้นน้ำทะเลในเขตร้อน (tropical region) และกึ่งร้อน (subtropical region) เป็นระบบที่นำเอาทรัพยากรน้ำ ดิน และแร่ธาตุต่างๆ จากบกและทะเลมาปรุงแต่งให้เป็นแหล่งทรัพยากรที่มีความหลากหลายทางชีวภาพและคุณค่าสูง ขณะเดียวกันตัวเองจะทำหน้าที่เป็นป้อมปราการที่คอยปกป้องและรักษาไว้ซึ่ง ความสมดุลของสิ่งแวดล้อมให้เอื้ออำนวยต่อการเป็นแหล่งกำเนิดห่วงโซ่อาหาร (food chain) ของมวลมนุษย์ชาติอย่างยั่งยืน” ป่าชายเลน (mangrove

          หาดทราย หมายถึงพื้นที่ระหว่างขอบฝั่งกับแนวน้ำลงต่ำสุด พื้นที่นี้โดยทั่วไปเรียกว่าฝั่งทะเลหรือชายทะเล มีลักษณะเป็นพื้นราบเรียบไม่มีแหล่งหลบซ่อนกำบังตัวและจัดเป็นบริเวณที่ได้รับอิทธิพลของคลื่นลมที่รุนแรงมากบริเวณหนึ่ง ขนาดเม็ดทรายและความลาดชันของชายหาดมีความแตกต่างกันตามสถานที่ขึ้นอยู่กับลักษณะทางภูมิศาสตร์และฤดูกาลหาดทรายเกิดจากการผุพังสึกกร่อนตามธรรมชาติของหินโดยเฉพาะหินทรายและหินแกรนิตจนกลายเป็นทรายและดินถูกพัดพาลงสู่ทะเล ตะกอนดินทรายจะถูกแยกจากกันโดยเกลียวคลื่น ส่วนที่เป็นดินจะตกทับถมเป็นโคลนตมอยู่บริเวณใกล้ปากแม่น้ำและงอกเป็นผืนแผ่นดิน ส่วนที่เป็นทรายซึ่งหนักและทนทานต่อการผุกกร่อนกว่าจะจมลงและสะสมเป็นพื้นทรายใต้ท้องทะเลโดยมีบางส่วนถูกพัดพาเข้าสู่ฝั่งสะสมจนเป็นแนวหาดทรายยาวตามชายฝั่ง (คู่มือความหลากหลายของสิ่งมีชีวิตทางทะเลและชายฝั่งเกาะเต่าสุราษฎร์ธานี, 2556)          หาดทรายโดยทั่วไปจะพบขนาดของเม็ดทรายที่แตกต่างกัน บริเวณส่วนบนของหาดจะประกอบด้วยทรายหยาบ

“หาดหินเป็นส่วนหนึ่งของชายฝั่งทะเลที่เชื่อมต่อระหว่างพื้นดินกับทะเล และอยู่ในเขตน้ำขึ้นน้ำลงเป็นบริเวณที่มีอิทธิพลของคลื่น ลม กระแสน้ำขึ้นน้ำลง” มีลักษณะชายหาดที่ประกอบไปด้วยหินต่างๆ ในบริเวณเขตน้ำขึ้นน้ำลง โดยมักจะพบหาดหินตามเกาะต่างๆ หรือตามชายฝั่งทะเลที่เชื่อมติดต่อกับภูเขา จากการผุพังหรือการกัดเซาะของน้ำทะเล ทำให้เกิดซอกเล็กซอกน้อยอยู่มากมาย ทำให้หาดหินค่อนข้างที่จะพบสิ่งมีชีวิตอาศัยอยู่มากมาย รวมทั้งยังเป็นแหล่งหลบภัยของสัตว์น้ำวัยอ่อนได้เป็นอย่างดี เนื่องจากความหลากหลายของลักษณะแหล่งที่อยู่อาศัย ทำให้หาดหินเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยที่มีความหลากหลายทางชีวภาพและอุดมสมบูรณ์ของสัตว์ที่ไม่มีกระดูกสันหลังและสาหร่ายทะเล ในบริเวณหาดเปิดที่ได้รับอิทธิพลจากคลื่นลมแรง ประชาคมหาดหินจะถูกควบคุมโดยความแรงของคลื่น ส่วนบริเวณชายฝั่งกำบัง ปัจจัยอื่นจะมีอิทธิพลมากกว่า เช่น การล่าเหยือ (Predation)

หาดโคลน หรือหาดเลนเป็นบริเวณที่มีขนาดดินตะกอนเล็กมากเนื่องจากคลื่นไม่รุนแรง ทำให้ดินตะกอนขนาดเล็กมากๆ ตกตะกอนเป็นโคลนทับถมกัน โดยมักพบบริเวณปากแม่น้ำ อ่าวที่มีกำบัง อ่าวปิด และทะเลสาบ เป็นหาดที่มีความชันน้อยหรือค่อนข้างราบกว่าหาดทราย เนื่องมีขนาดดินตะกอนที่เล็กมากรวมกับลักษณะของหาดที่มีความชันน้อยทำให้น้ำในดินไหลไปสู่บริเวณอื่นได้ยากและถูกกักเก็บไว้ภายในดิน  บริเวณนี้มีสารอินทรีย์สูง และมีแบคทีเรียอาศัยอยู่มากทำให้ปริมาณออกซิเจนในดินลดลงทำให้ดินบริเวณนี้มีออกซิเจนน้อยออกซิเจนอีกทั้งการที่หาดโคลนมีปริมาณสารอินทรีย์สูงทำให้มีสิ่งมีชีวิตมาอาศัยค่อนข้างมากทั้งแบบชั่วคราวและถาวร เนื่องจากเป็นแหล่งอาหาร โดยสิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่ต้องปรับตัวโดยการฝังตัวลงไปในโคลนหรือสร้างท่อและอยู่ในท่อนั้นและปรับตัวทางสรีระวิทยาต่อสภาพการขาดออกซิเจนโดยมีตัวจับออกซิเจนเพิ่มขึ้นเช่น ฮีโมโกลบิน พบในกลุ่มหอยแครง หอยกระจก หรือหอยกะทิเนื่องจากหอยพวกนี้จะกินแพลงก์ตอนและอินทรีย์สาร ตัวอย่างสิ่งมีชีวิตที่พบบริเวณหาดโคลน ปากคลองกำพวน อ.สุขสำราญ

ระบบนิเวศหญ้าทะเล ประกอบด้วยกลุ่มของพืชดอกที่ปรับตัวเติบโตอยู่ได้ในทะเลและสามารถเจริญได้ดีในบริเวณน้ำตื้นที่มีแสงแดดส่องถึงลักษณะโครงสร้างของใบที่ซับซ้อนทำให้มีความเหมาะสมเป็นแหล่งที่อยู่อาศัย อนุบาลตัวอ่อนสัตว์น้ำตลอดจนเป็นแหล่งหากินของสัตว์ทะเลนานาชนิดรวมถึงสัตว์น้ำเศรษฐกิจ และยังมีส่วนช่วยในการปรับปรุงคุณภาพน้ำและป้องกันการพังทลายของหน้าดินได้เป็นอย่างดี นอกจากนั้นสามารถพบสัตว์ทะเลหายากและใกล้สูญพันธุ์อย่างเช่นเต่าทะเลบางชนิดและพะยูนได้ในพื้นที่หญ้าทะเลบางแห่งโดยสัตว์ทะเลทั้งสองชนิดนี้จะกินหญ้าทะเลเป็นอาหารโดยตรง  “แหล่งหญ้าทะเล” ในประเทศไทยสามารถพบแพร่กระจายพันธุ์อย่างกว้างขวางในเขตน้ำตื้นชายฝั่งทะเลรวมถึงเกาะแก่งต่างๆ ทั้งในอ่าวไทยและทะเลอันดามัน ครอบคลุมพื้นที่ 19 จังหวัดชายฝั่ง ได้แก่จังหวัดชลบุรี ระยอง จันทบุรี ตราด เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร สุราษฎร์ธานีนครศรีธรรมราช พัทลุง สงขลา